Friday, August 12, 2011

falsafah pakaian pangulu

Falsafah Pakaian Pangulu
Dalam Pantun Adaik Saluak : Takanak saluak palangai Bayangan isi dalam kulik Panjang ndak dapek
kito ukua
--Nan sipaik baliau cadiak pandai
-- Walau batenggang di nan rumik
-- Bapantang langkah ka talanjua Leba ndak dapek kito bidai Tiok karuik aka manjala Tiok katuak budi
marangkak
--Jadi pangulu kok lai pandai
-- Pandai bacupak di nan data
-- Indak namuah bakisa tagak Dalam lilik baundang-undang Salilik lingkaran kaniang Ikek santuang
dikapalo
--Kalau nyo langkah nan lah sumbang
-- Tando nyo paham lah bapaliang
-- Dunia akiraik kabinaso Tampuak dek paham tiok lipek Lebanyo pandindiang kampuang Panjang pandukuang anak
kamanakan
--Suko pangasiah ka nan ketek
-- Batu ketek acok manaruang
-- Ukua lah langkah ka bajalan Hamparan rumah nan gadang Paraok gonjoang nan ampek Payuang panji
marawa basa
--Kok tumbuah bana basilang
--Kok datang sudi jo siasek
-- Indak bakisa
di nan bana Tampek bataduah kahujanan Tampek balinduang kapanasan Iyo
dek anak kamanakan
--Tibo dimato indak bapiciangan
-- Tibo diparuik indak bakampihan
--Nan bana samo ditagak-an Nan sapayuang sapatagak Dibawah payuang dilingkuang cupak Manjala
masuak nagari
--Tapijak dibaro hitam tapak
-- Tapijak didarah sirah tapak
-- Warih nan samo dironggohi Kapa-i tampek batanyo Kapulang bakeh babarito Kusuik nan
kamanyalasai
--Walau ba-a coba an tibo
-- Baiman taguah didado
-- Bapantang kusuik ndak salasai Karuah nan kamanjaniahi Hukum adia katonyo bana Sapakaik warih
mandiri-an
--Nak aman koto jo nagari
-- Lahia jo batin jan batuka
-- Indak manampuah rusuak jalan Baju :
Babaju hitam gadang langan Langan tasenseang ndak pambangih Pa apuih
miang dalam kampuang
--Kalau mambimbiang kamanakan
--Mamahek jan dilua garih
--Nak jan bacacek dalam kampuang Pangipeh hangek nak nyo dingin Siba batanti baliak balah Baturap jo
banang makau
--Indak bakucak lahia batin
--Kok tasuo gadang baralah
-- Ukua jo jangko ndak talampau Basuji jo banang ameh Panutuik jahik pangka langan Tando mambuhua
ndak mambuku
--Pangulu kok lai tangkeh
--Tantu santoso kamanakan
-- Nagari nan indak dapek malu Langan balilik suok kida Basisiak makau ka amasan Gadang basalo jo
nan ketek
--Pangulu paham kok caia
--Uleh jo buhua kok mangasan
-- Bak kayu lungga pangabek Tando rang gadang bapangiriang Tagak ba apuang jo aturan Ba ukua
jangko jo jangkau
--Tagak pangulu kok bapaliang
--Unjuak kok indak babarian
--Pantangan adaik Minangkabau Unjuak ba agak ba inggoan Lihia nyo lapeh ndak bakatuak Babalah sahinggo dado
--Indak namuah bapangku tangan
-- Walau kurang dapek ditukuak
--Taserak dikampuangan nyo Rang gadang alam nyo leba Rang cadiak padang nyo lapang Indak
karuah aia dek ikan
--Indak bakisa di nan bana
--Walau ba a coba an datang
-- Bapantang guyah sandi iman Indak rusak gunuang dek kabuik Paik manih pandai malulua
--Jan takuik ma elo suruik
--Kalau nyo langkah lah talanjua Tagang nyo bajelo-jelo Kanduanyo badantiang-dantiang Hati lapang paham saleso Pasiah lidah pandai
barundiang
Sarawa :
Sarawa hitam gadang kaki Kapanuruik labuah nan luruih
Panampuah jalan nan pasa
--Nan sipaik pangulu di nagari
--Malu kok indak katahapuih
--Tando nyo budi lah tajua Kadalam koroang jo kampuang Sampai ka koto jo nagari Langkah
salangkah baliak suruik
--Tagak pangulu kok nyo tangguang
--Tando bamain aka budi
--Bak gunuang dilampok kabuik Pado pai suruik nan labiah Langkah salasai baukuran Ma agak kuku jan
tataruang
--Pakai lah paham tulak raiah
-- Simpai nan taguah diganggaman -- Itu pitua bundokanduang Mangko sarawa kain hitam Paham hakikaik tahan tapo Manahan sudi jo
siasek
--Buruak baiak pandai mangganggam
-- Ba iman taguah didado
-- Curiang barih dapek diliek Mananti bandiang kok tibo Kumuah bapantang kalihatan
--Tando nyo kapa banankodo
-- Mangko nyo turun kalautan Walau sagadang bijo bayam Jadi pantangan salamonyo
--Saciok bak anak ayam
-- Tandonyo pangulu lah sakato Sisampiang :
Basisampiang sahinggo lutuik Kayo jo mikin alamaik nyo Patuik dalam
ndak buliah senteang
--Malu kok indak katatutuik
--Ka runtuah adaik jo pusako
--Lah ilang ereang jo gendeang Kok senteang ndak buliah dalam Mungkin jo patuik ka ukuran
Lakeknyo impik kakida
--Cadiak pandai kok ndak bapaham --Budi kok nyampang kalihatan
--Jadi sampik alam nan leba Satantang jo ampu kaki Tandonyo lurih batujuan Suduik seroang
manikam jajak
--Tando nyo kito lai babudi
--Kok tumbuah silang jo bantahan
--Pandai manimbang jo manggamak Langkah bak cando bapatingkek Alam satapak bakeh diam
--Kok bak kayu lungga pangabek
-- Kamanakan ka andam karam Alun bakilek alah takalam Bulan disangko tigo puluah
--Alun diliyek lah tapaham
--Lah tantu tampek bakeh tumbuah Cawek :
Caweknyo suto bajumbaian Jumbai nan tangah tigo tampok Kapalilik
anak kamanakan
--Walau bak mano pasakitan
--Nan buruak samo dipaelok
-- Taserak namuah mangampuangan Kapangabek sako jo sangsako Nak kokoh lua jo dalam Guyahnyo
bapantang tangga
--Paham guyah iman ndak ado
--Ibaraik bajalan di nan kalam
--Tando nyo budi lah tajua Kokohnyo murah diungkai Kabek sabaliak buhua sentak
--Jadi pangulu kok ndak pandai
-- Dalam aia jajak lah nampak Rapek nagari nak ma ungkai Tibo nan punyo tangga sajo Rasio buhua
dek pangulu
--Nan bak katidiang rarak bingkai
-- Tangga ciek larak sado nyo
--Pantangannyo bana dek pangulu Karih :
Tasisik karih di pinggang Sisik nyo tanaman tabu Latak nyo condoang
kakida
--Kalau lah tagak mangupalang
-- Runuik lah kato nan daulu
-- Muluik jo hati jan batuka Dikesoang mangko dicabuik Gambonyo tumpuan puntiang
Tunangan ulu kayu kamaik
--Jan takuik maelo suruik
-- Dalam bulek usah basandiang
-- Bogo kamati dalam niaik Kokohnyo indak dek ambalau Guyahnyo bapantang tangga
Tagoknyo murah dicabuik
--Kalau nan adaik minangkabau
--Asah bacupak di nan data
--Malu kasamo kito japuik Bengkok nan tangah tigo patah Luruihnyo manahan tiliak Bantuak
dimakan siku-siku
--Nyampang ratak mambao pacah
-- Batin tasimpan jan tabatiak
-- Runuik lah paham jo ilimu Raso nan dibawo naiak Pareso nan dibawo turun Alua patuik jalan
batampuah
--Batin tasimpan kok tabatiak
--Alua patuik sinan bahimpun
-- Pasak kungkuang paham nan taguah Bamato baliak batimba Sanyawa pulo jo gombanyo Tajam nan indak
mangalupang
--Kalau barasak dinan bana
--Suok kida badai manimpo
-- Tando nyo langkah nan lah sumbang Kok tajam indak maluko-i Jajak ditikam kanai juo
-- Nan salah samo di ubahi
-- Pulang nyo kabalabeh juo Alah bakarih samporono Pakirin rajo majopahik
--Tuah basabab bakarano
--Pandai batenggang di nan rumik Tarompa :
Takanak tarompa kulik kalaf Kapananai sangsako nak nyo tagok
Sako nak tatap jo enggeran
--Bogo manusia basipaik kilaf
-- Nan buruak samo dipaelok
-- Usah manguntiang dilipatan Kapanuruik labuah nan goloang Panampuah jalan nan pasa Sampai ka koto jo nagari
--Walau didunia toloang manoloang -- Usah barasak di nan bana
--Pado tacemo dinagari Panuruik anak kamanakan Mancaliak parik nan ta-ampa Adokoh rando
dapek malu
--Nyampang tatampuah di nan bukan
--Tando nyo budi lah tajua
-- Babaliak ka kato nan daulu Kok jauah kamancaliak-caliak Jikok ampiang manyilau-nyilau Jikok malam
danga-danga an
--Kok lai mancinto ka nan baiak
-- Indak baniaik nak mangacau
-- Samo mancari ridha tuhan Bajalan ba aleh tapak Malenggang babuah tangan Manuruik adaik jo
limbago
--Bogo kamalah ka di asak
--Kato bana jadi padoman
--Baitu adaik nan biaso
Tungkek :
Tungkeknyo dari kayu kamaik Ujuang tanduak kapalo perak
Kapanupang sako jo sangsako
-- Walau kamati dalam niaik
--Indak namuah bakisa tagak
--Itu pakaian salamonyo Kapanahan sako nak jan rabah Panueh sangsako nak jan lipua Sako
nak tatap jo enggeran
--Jiko tapijak di nan salah
--Tando nyo langkah lah talanjua
--Bak rumah gadang katirihan Ingek samantaro balun kanai Kulimek sabalun habih
--Walau tatungkuik tagulampai
--Nan miang samo kito kikih Malantai sabalun lapuak Maminteh sabalun hanyuik
--Kok nyampang bakisa duduak
-- Kato nan bana ka disabuik Gantang tatagak jo lanjuangnyo Sumpik tatagak jo isinyo Adaik tatagak jo limbago
--Kok nyampang paham basangketo
--Nak jan tumbuah cacek binaso
--Cari lah ujuang jo pangka nyo Adaik nan batalago buek Cupak nan tarang samato Taga dek sipaik nan
badiri
--Warih nan samo kito jawek
--Pusako samo ditarimo
--Baitu adaik nan usali Undang Duo Puluah :
Undang undang nan duo puluah Yaitu tabagi duo
--Mintak didanga sungguah sungguah
--Nak dapek paham ma’ananyo Duo baleh untuak panuduah Salapan untuak pancemo
--Hiduik didunia kok ndak sungguah
--Di akiraik antah bak mano Anggang lalu atah pun jatuah Pulang pagi babasah basah
--Pangulu kok lai satubuah
--Tantu rakyaik jadi sabingkah Bajalan bagageh gageh Bajua bamurah bamurah
--Tungganai nagari kok lai tangkeh --Gunuang nan tinggi jadi randah Talacuik tapakuak mati Talalah takaja pulo
--Nan mudo kok lai barani
--Mungkasuik sampai kasadonyo Putuih tali ditangah jalan Batimbang kato dek manjawok
--Alim ulama kok sapaham
--Apo dibuek jadi tagok Tacancang bariang lah luko Tabayang batubuah nampak
--Pangulu kok lai sakato
--Manuruik rakyaik nan banyak Kacondoangan mato rang banyak Tibo pikek langau tabao
--Parik paga kok lai bijak
--Nagari aman jo santoso Itulah undang duo baleh Nak samo kito mamahami
--Pakailah rundiang nan bakieh
--Kito tapuji dinagari Kok hanyo undang nan salapan Mari nak samo kito liek
--Nak jan tatampuah di nan bukan
--Salah tampuah buliah di ambek Dago dagi mambari malu Sumbang salah laku parangai
--Tapati kato nan daulu
--Mangkonyo kusuik kasalasai Maliang curi ka liang lantai Tikam bunuah padang badarah
--Walau tatungkuik tagulampai
--Usah bakisa di nan bana Sia baka sapotoang suluah Upeh racun tabang basayok
--Bogo hancua bogo kaluluah
--Nan buruak samo dipaelok Samun saka tagak dibateh Umbuak umbi budi marangkak
--Suok kida ombak ma ampeh --Usah bakisa tampek tagak Itulah undang nan salapan Nak samo kito mamahami
--Kunci lah biliak kaimanan
--Nak jan tacemo dinagari

FUNGSI DAN TUGAS DATUAK /PANGULU DI MINANG

PANGULU DI MINANGKABAU
Badiri Pangulu sapakaik warih, badiri adaik sapakaik nagari, badiri Rajo sapakaik alam.
Pangulu bak kayu gadang di tangah padang. Pucuaknyo cewang ka langik, ureknyo tampek baselo, batangnyo tampek basanda, dahannyo tampek bagantuang, daunnyo tampek balinduang. Tampek balinduang kapanehan, tampek bataduah kahujanan. Buahnyo kadimakan, aianyo kadiminum.
Tumbuahnyo dek ditanam, gadangnyo dek diambak, tingginyo dek dianjuang. Randah tak dapekdilangkahi, tinggi tak dapek dipanjek. Pandai maagak maagiahan, pandai baliku di nan tanang, pandai balinduang di nan paneh Dibaliak-baliak mangko dibalah
Nan banamo niniak mamak, Pangulu adaik dalam sukunyo. Urang nan arih bijaksano
Pai tampek batanyo, pulang tampek babarito. Pusekjalo pumpunan ikan, hukumnyo adia, katonyo bana. lupo maingekan, takalok manjagokan.
Kok mauji samo sirah, manimbang samo barek, maukua samo panjang, mambilai samo laweh, mambagi samo adia, baragiah samo banyak. Timbangan nan adia, bungka bagatok, taraju nan piawai. Kusuik ka manyalasai, karuah mampajaniah. Tibo di mato indak dipiciangan, tibo di paruik indak dikampihan, tibo di dado indak dibusuangan.
Muluik Pangulu naknyo masin, pandai bagaua jo urang banyak. Bapantang kusuik tak salasai, di tangah-tangah Pangulu tagak.
Pangulu jikoknyo pacah, kato jo laku indak sairiang, hilang picayo anak nagari, adaik nan indak baguno lai.
Pangulu nan di lakuak
Pangulu Ayam gadang
Pangulu Buluah bambu
Pangulu katuak-katuak
Pangulu tupai tuo
Pangulu pisak sarawa.
Pangulu nan di lakuak
Sapantun sipongang dalam ngalau, bak aru-aru di ngarai tabiang. Kalau dihariak inyo mahariak, kok disorak-i inyo basorak. Jikok diimbau suaronyo ado, dituruik indak basuo, kok diliek indak tampak. Tadanga co suaro urang, parangai suko baduto. hantak kareh luluih indak, baban di pangana surang.
Pangulu Ayam gadang
Baktek hilia ka mudiak.
Bakukuak tuah manang surang, mamuji-muji badan diri, walau hanyo mailia-an pangana urang, mambandakan banda urang. Pandai malampok jo galak manih, bak sipaik Ayam gadang, bakotek lai batalua indak. Bungkuih rancak, kabeknyo lungga.
Pangulu Buluah bambu
Batareh ka kulik lua, di dalamnyo tareh kosong. Tampak elok, lagak balabiahan. Bantuak tampan, utak kosong, bailemu sabuah tido.
Pangulu Katuak-katuak
Ibaraik tontong urang di ladang, diguguah juo mangko babuni. Sapantun jo paek, ditokok juo mangko babanam, disuruah juo mangko bakato. Kok barundiang indak tantu adok, umpamo samuik indak basuaro.
Pangulu Tupai tuo
Cadiaknyo indak mangasan, pandapeknyo basuruakan sajo. Sapantun jo tingkoroang talua, bakulik lai barisi indak. Bak parangai tupai tuo, indak talompek-i ujuang dahan. Tingga di bawah lapiak sajo. Alek jamu indak bajalang, alua nan indak baturuik lai. Jalan tabantang indak batampuah, manaruah ragu sarato maleh.
Pangulu Pisak sarawa
Itulah Pangulu nan jahanam. Hino banso randah darajaik. Hati busuak pahamnyo buruak. Budi anyia, pahamnyo ariang. Akanyo malilik sajo. panjang aka pangana ciluah. Muluik manih bak tangguli. Sapantun makan jo pisang masak, elok tipu manih umbuaknyo.
Tukang piuah tukang pilin. Pilin kacang nak mamanjek, pilin jariang nak barisi, kicuah kicang dalam nagari. Panipu urang dalam kampuang, manjua anak kamanakan
Pangulu, pangalah, pangulun, pangaliah.
Pangulu aratinyo nan mamaliharo sagalo kaumnyo, bagai nabi kasiah pado umaiknyo.
Pangalah, kato bana disalahannyo juo.
Pangulun, suko maikua sajo.
Pangaliah, indak bapandirian, indak dapek dipicayo.